Tóm tắt

Virus cúm là tác nhân chính gây bệnh cúm mùa và cúm đại dịch, thuộc họ Orthomyxoviridae. Đặc điểm nổi bật của virus cúm là khả năng biến đổi kháng nguyên, dẫn đến sự xuất hiện liên tục của các chủng mới và làm giảm hiệu quả miễn dịch cộng đồng. Bài viết này tổng hợp các thông tin cơ bản về cấu trúc, phân loại, cơ chế biến đổi, và tác động dịch tễ của virus cúm.

1. Cấu trúc virus cúm

• Virus cúm là virus RNA sợi đơn, âm tính, có vỏ bọc lipid.

• Kích thước trung bình: 80–120 nm.

• Bề mặt virus có hai protein kháng nguyên chính:

  • Hemagglutinin (HA): giúp virus gắn vào thụ thể tế bào chủ và xâm nhập.

  • Neuraminidase (NA): hỗ trợ giải phóng hạt virus mới ra khỏi tế bào.

• Ngoài ra còn có protein M1 (matrix) và M2 (ion channel) đóng vai trò trong quá trình sao chép.

2. Phân loại

• Influenza A: gây dịch cúm mùa và đại dịch. Có nhiều phân nhóm dựa vào HA (18 subtype) và NA (11 subtype). Ví dụ: A/H1N1, A/H3N2.

• Influenza B: chỉ lây ở người, ít biến đổi hơn A, nhưng vẫn gây dịch hàng năm.

• Influenza C: gây bệnh nhẹ, hiếm khi thành dịch.

• Influenza D: chủ yếu ở động vật (bò, lợn), chưa chứng minh lây sang người.

3. Cơ chế biến đổi kháng nguyên

• Antigenic drift (trôi kháng nguyên):

  • Do đột biến điểm ngẫu nhiên trên gen HA và NA.

  • Xảy ra thường xuyên, dẫn đến sự thay đổi nhỏ làm giảm hiệu quả của miễn dịch hoặc vắc-xin.

• Antigenic shift (chuyển đổi kháng nguyên):

  • Do tái tổ hợp gen khi hai chủng virus khác nhau cùng nhiễm một tế bào.

  • Tạo ra chủng virus mới hoàn toàn, có thể gây đại dịch toàn cầu (ví dụ: cúm A/H1N1/2009).

4. Đặc điểm dịch tễ

• Virus cúm lây chủ yếu qua giọt bắn hô hấp, gián tiếp qua bề mặt nhiễm virus.

• Thời gian ủ bệnh: 1–4 ngày.

• Người bệnh có khả năng lây từ 1 ngày trước khi khởi phát triệu chứng đến 5–7 ngày sau đó.

• WHO ghi nhận virus cúm là nguyên nhân hàng năm gây:

  • 3–5 triệu ca bệnh nặng

  • 290.000–650.000 ca tử vong toàn cầu

5. Tác động sức khỏe cộng đồng

• Gây dịch cúm mùa hàng năm, ảnh hưởng đến mọi lứa tuổi.

• Đối tượng nguy cơ cao: trẻ em, người già, phụ nữ mang thai, người có bệnh nền.

• Có thể gây dịch lớn (pandemic) khi xuất hiện chủng virus mới mà cộng đồng chưa có miễn dịch.

6. Biện pháp phòng chống

1. Tiêm vắc-xin cúm định kỳ hàng năm để giảm nguy cơ mắc và biến chứng.

2. Duy trì vệ sinh cá nhân: rửa tay, đeo khẩu trang, giữ khoảng cách khi có dịch.

3. Giám sát dịch tễ và xét nghiệm: nhằm phát hiện sớm các chủng virus mới.

4. Thuốc kháng virus: oseltamivir, zanamivir có hiệu quả nếu dùng sớm.

5. Sản phẩm hỗ trợ đường hô hấp: dung dịch xịt họng hoặc xịt mũi thảo dược đã được chứng minh có tác dụng tạo hàng rào bảo vệ cơ học, hỗ trợ giảm nguy cơ virus bám dính.

7. Kết luận

Virus cúm với đặc tính biến đổi liên tục là thách thức lớn trong kiểm soát dịch bệnh toàn cầu. Việc kết hợp tiêm chủng vắc-xin, giám sát dịch tễ, và các biện pháp phòng ngừa cá nhân đóng vai trò quyết định trong giảm thiểu gánh nặng bệnh cúm.